อุณหภูมิกับการทำงานในร่างกาย

อุณหภูมิกับการทำงาน

 

ไม่ใช่ความร้อนและความเย็นของอากาศอย่างเดียวที่มีผลต่อการทำงาน ยังมีปัจจัยอื่นๆ ที่เกี่ยวข้องอีก เช่น อุณหภูมิของเครื่องจักรหรืออุปกรณ์ที่อยู่ใกล้คนทำงาน ความชื้น และการไหลเวียนของอากาศ

ในฉบับนี้จึงขอเสนอเรื่องเกี่ยวกับการปรับอุณหภูมิให้เหมาะสมกับการทำงานแต่ละประเภท โดยจะเริ่มด้วยกลไกการควบคุมอุณหภูมิของร่างกาย ปัจจัยต่างๆ ที่มีผลต่ออุณหภูมิของร่างกาย และข้อแนะนำในการทำงานในที่ที่มีอาการร้อน

ร่างกายควบคุมอุณหภูมิได้อย่างไร ?

อุณหภูมิร่างกายแกนกลางจะมีค่าประมาณ 37 องศาเซลเซียส และเปลี่ยนแปลงได้ไม่เกิน 1 องศาเซลเซียส ร่างกายจึงต้องมีกระบวนการที่ควบคุมอุณหภูมิ ดังนี้

• ถ่ายเทหรือเก็บความร้อนด้วยระบบหลอดเลือดส่วนปลาย เช่น เมื่ออุณหภูมิภายในแกนกลางสูงเกินไป หลอดเลือดบริเวณผิวจะขยายตัว เพื่อนำความร้อนภายในถ่ายออกสู่บรรยากาศภายนอก สังเกตว่าเมื่อทำงานในที่ร้อน ผิวหนังบริเวณใบหน้า แขน ขา จะมีสีแดง
• การหลั่งเหงื่อ เพื่อนำความร้อนออกจากร่างกายด้วยการระเหยของเหงื่อ
• การสั่น เกิดขึ้นเมื่ออุณหภูมิแกนกลางเย็นเกินไป กล้ามเนื้อจะสั่นเพื่อเพิ่มอุณหภูมิแกนกลาง

การถ่ายเทความร้อนระหว่างร่างกายกับสิ่งแวดล้อม

อาจจะเปรียบการถ่ายเทความร้อนได้เหมือนกับการไหลของน้ำที่จะต้องไหลจากที่สูงไปสู่ที่ต่ำเสมอ ความร้อนก็เช่นเดียวกัน จะมีการถ่ายเทความร้อนจากที่มีอุณหภูมิสูงไปสู่ที่มีอุณหภูมิต่ำ การถ่ายเทความร้อนจะเกิดขึ้นได้ด้วยวิธีการต่อไปนี้

• การแผ่รังสี ร่างกายและเครื่องจักรที่มีความร้อนสูงสามารถแผ่รังสีความร้อนไปยังวัตถุที่อยู่ใกล้เคียงได้ โดยไม่ต้องอาศัยตัวกลาง ตัวอย่างที่เห็นได้ชัดคือ การแผ่รังสีความร้อนของดวงอาทิตย์ มายังคนทำงานในขณะอยู่กลางแดด การทำงานใกล้เครื่องจักรที่ร้อน
• การนำความร้อน เป็นการแลกเปลี่ยนความร้อนโดยการสัมผัสกับวัตถุนั้นโดยตรง เช่น การสูญเสียความร้อนด้วยการยืนเท้าเปล่าบนพื้นที่เย็น การรับความร้อนจากการสัมผัสกับเครื่องจักรที่ร้อน
• การระเหยของเหงื่อ การหลั่งเหงื่อไม่ได้ช่วยระบายความร้อนออกจากร่างกาย ถ้าไม่มีการระเหยของเหงื่อ
  นอกจากอุณหภูมิของสิ่งแวดล้อมจะเป็นปัจจัยหลักที่มีผลต่อร่างกายและการทำงานแล้ว ยังมีปัจจัยอื่นที่มีความสำคัญ ได้แก่ ความชื้นในอากาศ ความเร็วของลม และเสื้อผ้าที่คนทำงานสวม
  ถ้าอยู่ในที่ที่มีอากาศชื้นและร้อน เหงื่อจะระเหยได้ยาก คนทำงานจะรู้สึกร้อนกว่าปกติ ความเร็วของลมมีผลทำให้อุณหภูมิร่างกายลดลงได้จากการพาความร้อน และทำให้เหงื่อระเหยได้ง่ายขึ้น
  ถ้าคนทำงานกลางแดดที่มีอากาศร้อนสวมใส่เสื้อผ้าที่หนาเกินไปจะทำให้การระเหยของเหงื่อ และพาความร้อนจากลมเป็นไปได้ยาก คนทำงานจะรู้สึกร้อนกว่าปกติ

โซนสบาย

ถ้านำคนทำงานสำนักงานจำนวนหนึ่งมานั่งในห้องที่สามารถปรับอุณหภูมิได้ และที่มีความชื้นสัมพันธ์ประมาณร้อยละ 40 และถามพนักงานว่ามีความสบายมากที่สุดที่อุณหภูมิเท่าใด ส่วนใหญ่จะตอบว่าอยู่ในช่วง 20-27 องศาเซลเซียส

ดังนั้น การปรับอุณหภูมิห้องทำงานควรมีค่าประมาณ 25 องศาเซลเซียส ที่อุณหภูมินี้พนักงานที่ทำงานนั่งโต๊ะส่วนใหญ่จะรู้สึกสบายและมีการหลั่งเหงื่อเพียงเล็กน้อย สำหรับงานที่หนักใช้พลังงานมากจำเป็นต้องลดอุณหภูมิห้องลงเพราะอุณหภูมิร่างกายจะร้อนชื้น ในงานที่หนักมากเช่น พนักงานยกขนที่ต้องทำงานตลอดเวลา ควรทำงานอยู่ในที่มีอุณหภูมิ 21 องศาเซลเซียสหรือต่ำกว่านั้น

ความชื้นและความเร็วของลม

ความชื้นสัมพันธ์ที่คนทำงานรู้สึกสบายมีค่าอยู่ระหว่างร้อยละ 30-70 เมื่อทำงานที่อุณหภูมิ 18-24 องศาเซลเซียส ถ้าอุณหภูมิที่ทำงานต่ำ เช่น 18 องศาเซลเซียส คนทำงานจะรู้สึกเริ่มไม่สบายตัวเมื่อความชื้นสัมพันธ์มีค่ามากกว่าร้อยละ 80 ถ้าอุณหภูมิสูงขึ้นที่ 24 องศาเซลเซียส จะเริ่มไม่สบายตัวที่ความชื้นสัมพันธ์ที่ต่ำกว่าคือแค่ร้อยละ 60 ในกรณีของอากาศที่แห้งเกินไป คนทำงานจะรู้สึกหายใจไม่สะดวกและจมูกแห้งที่ความชื้นสัมพันธ์ต่ำกว่าร้อยละ 30 เช่น ในห้องปรับอากาศที่อากาศแห้งเกินไป

การมีลมพัดจะช่วยให้คนทำงานรู้สึกสบายขึ้นโดยเฉพาะผู้ที่ทำงานในที่ร้อน ความเร็วของลมจะทำให้คนทำงานในที่ที่มีอากาศเย็นรู้สึกเย็นมากขึ้น (Wind-chill Factor)

งานหนัก-งานเบากับอุณหภูมิและความชื้น

ข้อแนะนำสำหรับความหนักของงานกับอุณหภูมิและความชื้นได้สรุปไว้ (ตารางที่ 1) ในกรณีนี้คนทำงานใส่เสื้อผ้าที่เบาสบาย ทำงานในที่ความเร็วลมไม่เกิน 0.5 เมตร/วินาที และทำงานต่อเนื่องเป็นเวลา 2 ชั่วโมง

ตารางที่ 1 งานสูงสุดที่ทำได้ที่อุณหภูมิและความชื้นต่างๆ กัน

อุณหภูมิ (องศาเซลเซียส)	ความชื้นสัมพันธ์
	ร้อยละ 20	ร้อยละ 40	ร้อยละ 60	ร้อยละ 80
27	หนักมาก	หนักมาก	หนักมาก	หนัก
32	หนักมาก	หนัก	ปานกลาง	เบา
38	หนัก	ปานกลาง	เบา	ไม่ควรทำ
43	ปานกลาง	เบา	ไม่ควรทำ	ไม่ควรทำ
49	เบา	ไม่ควรทำ	ไม่ควรทำ	ไม่ควรทำ

งานเบา = น้อยกว่า 120 กิโลแคลอรี/ชั่วโมง

งานหนัก = 240-300 กิโลแคลอรี/ชั่วโมง

งานปานกลาง = 120-240 กิโลแคลอรี/ชั่วโมง

งานหนักมาก = 300-420 กิโลแคลอรี/ชั่วโมง

ข้อแนะนำสำหรับคนทำงานในที่ร้อน

• ควรให้คนทำงานมีความคุ้นเคยกับการทำงานในอากาศที่ร้อนเสียก่อน จะใช้เวลาประมาณ 12-14 วันในการปรับตัวจึงจะทำงานได้เต็มความสามารถ
• ควรมีการพักบ่อยๆ โดยเฉพาะการทำงานในอากาศที่ร้อนและชื้น เช่น งานในเหมืองที่มีอุณหภูมิ 42 องศาเซลเซียส ความชื้นสัมพันธ์ร้อยละ 80 ควรพักทุก 5 นาที เป็นต้น
• ควรดื่มน้ำปริมาณน้อยแต่บ่อยๆ เช่น ดื่มน้ำครั้งละ 1/4 ลิตรทุก 15 นาที อย่ารอให้กระหายน้ำ คนทำงานหนักมากอาจมีการหลั่งของเหงื่อได้ถึง 6 ลิตร/วัน
• น้ำที่ดื่มควรเป็นน้ำเปล่าที่อุณหภูมิห้องหรืออุ่นเล็กน้อย น้ำเย็นจะถูกดูดซึมได้ช้ากว่าน้ำอุ่น ไม่ควรดื่มน้ำผลไม้ ชา กาแฟ เครื่องดื่มบำรุงกำลังทั้งหลาย เพราะจะทำให้กระเพาะต้องทำงานมากขึ้น อุณหภูมิร่างกายจะสูงขึ้นโดยไม่จำเป็น ผู้ที่เสียเหงื่อมากควรกินผลไม้ที่มีโพแทสเซียมสูง เช่น กล้วย หรือสับปะรด ไม่จำเป็นต้องกินเกลือแร่ ถ้าได้กินอาหารอย่างเพียงพอต่อการใช้พลังงาน
• ในคนทำงานหน้าเตาเผาหรือเครื่องจักรที่ร้อนควรหาฉากกันความร้อนไม่ให้มีการแผ่รังสีความร้อน มาสู่คนทำงานโดยตรง
• ทำงานในที่มีอากาศถ่ายเทได้สะดวก ใช้พัดลมช่วยพาความร้อนออกจากร่างกายและการระเหยของเหงื่อ แต่ไม่ควรให้ลมพัดจากผนังหรือเครื่องจักรที่ร้อนมาสู่ตัวคนทำงาน
• คนทำงานกลางแดดควรใส่หมวก เพื่อป้องกันการแผ่รังสีความร้อนของดวงอาทิตย์ หมวกสานของชาวบ้านจะกันแดดได้ดี มีความโปร่ง มีอากาศถ่ายเททำให้เหงื่อบริเวณศีรษะระเหยได้ง่าย อย่างไรก็ตาม ถ้ารู้สึกเพลียควรพักในที่ร่มทันที เพื่อป้องกันการเป็นลมแดด
• ถ้าต้องทำงานในช่วงที่มีอากาศร้อนและชื้น การระเหยของเหงื่อไม่ดี ควรอาบน้ำหรือเช็ดตัวด้วยน้ำที่อุณหภูมิห้องเพื่อระบายความร้อนออกจากร่างกาย

      อย่าลืมว่า การทำงานทุกชนิดต้องปรับอุณหภูมิให้เหมาะสม ถ้าปรับไม่ได้ต้องหาวิธีไม่ให้ร่างกายมีอุณหภูมิสูงหรือต่ำเกินไป ควรพักเมื่อเริ่มรู้สึกเพลีย ดื่มน้ำให้มากในคนทำงานในที่ร้อน กินอาหารและพักผ่อนให้เพียงพอ เท่านี้ท่านจะทำงานได้มีประสิทธิภาพและปลอดภัยจากอันตรายจากการทำงานในที่ร้อน